• داروهاي بي‌حسي موضعي، تنها دسته دارويي با ويژگي آنالژزيك (كاملاً بدون درد [Analgesic]) هستند كه با استفاده از آن‌ها حتي مي‌توان جراحي‌هاي بسيار دردناك و تهاجمي را نيز انجام داد. ساير داروهاي ضددرد (مخدرها، NSAIDs و . . .) فقط درد را كاهش مي‌دهند و هيپوآلژزيك (Hypoalgesic) محسوب مي‌شوند.
• يكي از مهم‌ترين عيوب داروهاي بي‌حسي كوتاه بودن نسبي طول اثر آن‌ها است (مثلاً براي بوپيواكائين حداكثر 8-6 ساعت) و بنابراين حتي پس از افزودن اپي‌نفرين نيز، براي تسكين طولاني مدت درد بعد از عمل چندان مفيد نيستند. لذا استفاده تک دوز محلول داروهای بی‌حسی موجود نمی‌تواند تا چند روز بعد از عمل مؤثر باشد.
• براي حل مشكل طول اثر اين داروها، از اتصال بوپيواكائين به ليپوزوم ([Liposome] مولكول‌هاي ريز فسفوليپيدي كروي شكل) استفاده شده است كه طول اثر بوپيواكائين را تا 72 ساعت افزايش مي‌دهد. غلظت بوپيواكائين در اين تركيب 3 mg/mL است و مي‌توان آن را در زمان خاتمه جراحي و هنگام بستن پوست به صورت انتشاري در اطراف محل برش جراحي تزريق كرد (شكل 1). زمان شروع اثر اين تركيب ليپوزومي 20-15 دقيقه است.
• حداكثر دوز مجاز دارو براي 5.3 mg/kg معادل 4 mL/kg تعيين شده است که به صورت تک دوز تجویز می‌شود. در صورت نياز به افزايش حجم براي پوشش برش جراحي، مي‌توان آن را با حجم مساوي محلول‌هاي ايزوتونيك استريل مانند نرمال سالين يا رينگر لاكتات تركيب كرد. افزودن ساير داروهاي بي‌حسي و يا محلول‌هاي هيپوتونيك مانند آب مقطر باعث تخريب ساختار ليپوزومي شده و خطر مسموميت سيستميك وجود دارد.
• بايد توجه داشت كه غلظت بوپيواكائين در اين تركيب (13.3 mg/mL) بيش از 5/2 برابر محلول‌هاي معمول بوپيواكائين موجود در بازار (5% = 5 mg/mL) است كه اين مقدار دارو به صورت آهسته رهش (sustained-release) در محل برش جراحي آزاد شده و بي‌دردي طولاني ايجاد خواهد كرد.
• اگرچه از این دارو عمدتاً در جراحی رباط صلیبی زانو (cranial cruciate ligament [CCL]) در سگ و عمل قطع پنجه (declawing [onychectomy]) در گربه استفاده شده است امّا می‌توان در هر زخم بزرگ و عمیق دیگری مانند برداشتن پستان (mastectomy)- قطع اندام‌های خلفی یا قدامی (amputation)، برداشتن توده‌های بزرگ پوستی، جراحی قفسه سینه (thoracotomy) و جراحی برداشتن کانال گوش (ear canal ablations) نیز استفاده کرد (شکل 2).

• به دلیل خطر مسمومیّت تجمعی (cumulative toxicity)، نباید به طور هم‌زمان از سایر داروهای بی‌حسی استفاده شود.
• این دارو را نمی‌توان قبل از جراحی در محل برش تزریق کرد زیرا صدمه وارده به لیپوزوم‌ها توسط تیغه اسکالپل، باعث تسریع در آزادسازی دارو شده طول اثر مطلوب ایجاد نخواهد شد. البته تزریق دارو قبل از عمل برای بلوک عصبی، که معمولاً با محل برش فاصله دارد، امکان‌پذیر است. برای جلوگیری از صدمه دیدن لیپوزوم‌ها، نباید برای کشیدن و تزریق دارو از سرسوزن کوچک‌تر از شماره 25 استفاده شود.
• داروی سوسپانسيون ليپوزومي بوپيواكائين فاقد مواد نگه‌دارنده ضد میکروبی است و باید تمام مراحل آماده‌سازی آن در شرایط آسپتیک انجام شود. این دارو با نام تجاری Nocita^® و صرفاً با مجوز استفاده در سگ و گربه تولید شده است و در حال حاضر در ايران موجود نيست.

شكل 1- لیپوزوم ساختاری شبیه کندوی زنبور دارد که در حفرات متشکل از دولایه چربی، بوپیواکائین قرار داده شده است.

شكل 2- تزريق سوسپانسيون ليپوزومي بوپيواكائين در طول برش جراحي

به رنگ كدر سوسپانسيون توجه شود.

تدوین و تنظیم: دکتر ناصر وصال