پانکراس غده‌ای در سمت راست شکم، در کنار معده است که با عملکرد برون‌ریز و درون‌ریز خود نقش بسیار حیاتی در بدن ایفا می‌کند.
بخش درون ریز پانکراس مسئول ترشح هورمون انسولین به درون خون و تنظیم قند خون و متابولیسم گلوکز است. بخش برون‌ریز پانکراس شامل آنزیم‌های گوارشی غیرفعال و بیکربنات است که به داخل روده باریک می‌ریزند و در آنجا فعال شده و به عمل گوارش مواد غذایی کمک می‌کنند.
پانکراتیت به التهاب پانکراس اشاره دارد که می‌تواند حاد یا مزمن باشد. پانکراتیت یک بیماری متداول در سگهاست و هیچ عوامل از پیش مستعدکنندهای اعم از سن، جنسیت و نژاد در احتمال بروز آن تعریف نشده است.
همانطور که گفته شد، آنزیم‌های بخش برون‌ریز پانکراس در حالت غیر فعال قرار دارند و تنها پس از ورود به روده به فرم فعال خود تبدیل می‌شوند، اما گاهی ممکن است در اثر عواملی مانند آسیب به پانکراس یا انسداد مجاری، این آنزیم‌ها پیش از موعد و در داخل خود پانکراس فعال شده و باعث هضم و تخریب بافت آن شوند.
پانکراتیت حاد به التهاب برگشت‌پذیر پانکراس اطلاق می‌شود، حال آن‌که فرم مزمن به تغییرات همیشگی در بافت اشاره دارد. پانکراتیت حاد می‌تواند در دو فرم ملایم و ادماتوز، و یا شدید و هموراژیک بروز پیدا کند. التهاب به آنزیم‌های پانکراس اجازه میدهد تا به درون حفره شکمی بریزند و متعاقبا در آنجا باعث آسیبهای ثانویه به کبد، مجاری صفراوی و مثانه بشوند. تعداد اندکی از سگهایی که از فاز حاد پانکراتیت بهبود مییابند ممکن است در آینده باز هم عود بیماری را تجربه کنند که در این صورت به آن پانکراتیت بازگشتی یا مزمن اطلاق می‌شود.
تفریق فرم حاد از مزمن بطور بالینی چندان میسر نیست اما به طور معمول علائم بالینی در فرم حاد شدیدتر بروز پیدا می‌کند.
علت بروز پانکراتیت معمولا ناشناخته است و در موارد بسیاری به صورت ناگهانی بروز پیدا می‌کند با این حال عواملی مرتبط با پیشرفت و تحریک آن وجود دارد از جمله: رژیم غذایی حاوی چربی بالا، بیماریهای ارثی مرتبط با متابولیسم چربیها، چاقی مفرط، دارو درمانی با کورتیکواستروئیدها، سوابق جراحی یا تروما ، سرطانها، تودهها و التهاب و انسداد مجاری پانکراس به علت سنگهای صفراوی.
علائم بالینی عمدتا بسیار متغیر و غیر اختصاصی هستند اما متداولترین آنها شامل:
استفراغ و تهوع، بیاشتهایی، دپرس بودن و بیحالی، تب، دردهای شکمی، اسهال و در موارد بسیار شدید قرار گرفتن حیوان در موقعیت بر زمین خوابیده.
از روشهای تشخیصی میتوان به اولتراسونوگرافی اشاره کرد که برای تشخیص التهاب پانکراس و پریتونیتهای موضعی کاربرد دارد. با این حال
تا 32 درصد سگهای مبتلا به پانکراتیت ممکن است در سونوگرافی ظاهر نرمال داشته باشند.
رادیوگرافی از محوطه بطنی نیز ممکن است در تشخیص خونریزیهای شدید و یا کنار رفتن سایر تشخیصهای احتمالی کاربرد داشته باشد.
کشت و تجزیه ادرار، آزمایش CBC و بیوشیمیایی نیز از دیگر روشهای تشخیصی است.
در پروفایل خونی بیمار افزایش سطح گلبولهای سفید مشاهده می‌شود که علامتی غیر اختصاصی است و در بسیاری از سایر بیماریها نیز مشاهده می‌شود. بالارفتن سطح آنزیم‌های پانکراس کلید تشخیص بهتری به حساب میآید با این حال در بعضی مبتلایان این عدد نرمال گزارش می‌شود. در گذشته سطح سرم آمیلاز و لیپاز اندازهگیری میشد که به علت ترشح از سایر ارگانها، مثل روده باریک، ارزش تشخیصی زیادی نداشت و امروزه با معیار جدیدتر Canine Pancreatic Lipase Immunoreactivity یا به اختصار cPLI جایگزین شده است. این آنزیم در سگ بسیار اختصاصی عمل می‌کند و ارزش تشخیصی بالایی در پانکراتیت دارد. به طوریکه میتوان گفت 85 درصد سگهای مبتلا به پانکراتیت سطح cPLI بالایی دارند و همچنین در سگهای با سطح cPLI بالا میتوان تا 96 درصد اطمینان حاصل کرد که علائم مرتبط با پانکراتیت است و نه هیچ بیماری دیگر.
این تست هم به صورت سریع و داخل کلینیک قابل استفاده است و هم امکان ارسال نمونه به آزمایشگاه و ارزیابی دقیقتر سطح آنزیم در خون وجود دارد. نکته قابل توجه این است که جهت مانیتور روند بهبود و اثربخشی درمان فقط از ارزیابی آزمایشگاهی سطح آنزیم (همراه با سونوگرافی) میتوان کمک گرفت و تستهای سریع در مانیتورینگ بیماری کاربردی ندارند.
مدیریت موفق و درمان پانکراتیت بستگی به تشخیص زودهنگام و تجویز دارویی مناسب دارد. در فرمهای ملایم ادماتوز درمان حمایتی است. باید به پانکراس استراحت و فرصت ترمیم داد. در بیمارانی که استفراغ می‌کنند باید منع غذایی تا چند روز ادامه پیدا کند و در بیمارانی که استفراغ نمیکنند رژیم غذایی فاقد و یا با چربی بسیار پایین در نظر گرفته شود.
ضد دردها برای کنترل درد شدید شکمی، مایع درمانی داخل وریدی برای جبران آب از دست رفته و بازگرداندن تعادل الکترولیتها، ضد التهاب برای کنترل استفراغ و اسهال، و آنتیبیوتیکها در صورت وجود عفونت همزمان تجویز می‌شوند. بهتر است سگ‌ها اغلب دو الی چهار روز برای دریافت مایع درمانی و داروهای خود بستری شده و به تدریج به غذا بازگردند. در صورت مواجهه با موارد خونریزی شدید و شوک سیستمیک، باید مایعدرمانی و دارودرمانی به صورت تهاجمیتر انجام بگیرد. پیشآگهی بیماری به شدت بروز علائم بالینی در بدو تشخیص و نحوه پاسخ به درمان، درجه تخریب بافت پانکراس، طول مدت بیماری و وجود سایر بیماریهای همزمان بستگی دارد. سگهایی که با علائم شوک و بیحالی در مطب دامپزشک حضور مییابند معمولا پیشآگهی ضعیفی دارند. فرمهای ملایم در صورت دریافت درمان تهاجمی مناسب پیشآگهی خوبی دارند. بیماری در سگهایی که درمانی دریافت نمیکنند ممکن است تا فرم هموراژیک پیش برود و حتی با مرگ ناگهانی نیز مواجه شوند. اغلب سگ‌ها پس از گذشت دوره درمان مناسب بدون عواقب طولانی مدت بعدی، بهبود مییابند. با این حال در موارد بیماری شدید یا عودکننده ممکن است شاهد بروز مشکلاتی باشیم از جمله:
- نارسایی بخش برون‌ریز پانکراس یا EPI (به علت از دست رفتن جمعیت زیادی از سلولهای بخش برون‌ریز) و متعاقبا عدم هضم مناسب غذا.
- دیابت ملیتوس (به علت از بین رفتن جمعیت قابل توجهی از سلولهای ترشح کننده انسولین).
- در موارد نادر امکان مشاهده چسبندگیهای دردناک ارگانهای محوطه شکمی نیز وجود دارد.
سگهای مبتلا به پانکراتیت مزمن بیشتر در معرض این مشکلات ثانویه هستند و مدیریت این شرایط فاکتور بسیار مهمی در موفقیت درمان میباشد.
