در شماره قبلی مروری داشتیم بر نحوه ی معاینه جوجه پرندگان و دلایل ایجاد بیماری ها در آنها و همچنین دو بیماری نسبتا رایج و مهم را در جوجه ها بررسی کردیم
در این شماره نیز تعدادی از رایج ترین مشکلاتی که جوجه پرندگان خانگی ممکن است با آن ها درگیر شوند را بررسی خواهیم کرد بازهم تاکید می شود که برای اطلاعات بیشتر و دقیق تر به منابع زبان اصلی و معتبر طب پرندگان مراجعه شود.
پنومونی استنشاقی[1] در جوجه ی پرندگان خانگی:
پنومونی استنشاقی یکی از رایج‌ترین مشکلات جوجه پرندگان است. درگیری ریه‌ها و کیسه‌های هوایی ناشی از آسپیره شدن سرلاک در جوجه طوطی‌هایی که به صورت دستی تغذیه می‌شوند، از جمله مواردی است که دامپزشکان تقریبا به صورت روتین با آن مواجه هستند.
در ابتدا لازم است به این نکته مهم اشاره شود که هر آسپیره کردنی الزاما منجر به بروز پنومونی نمی‌شود. چرا که ممکن است اساسا بیمار در همان لحظات یا ساعات ابتدایی پس از آسپیریشن، بر اثر خفگی ناشی از آن تلف شود؛ پیش از آنکه زمان لازم برای شکل گیری التهاب و ایجاد عفونت سیستم تنفسی سپری شده باشد. بنابراین از لحاظ ترمینولوژیک، هر آسپیریشنی الزاما معادل پنومونی استنشاقی یا التهاب کیسه هوایی نخواهد بود.
آسپیریشن معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که جوجه با حجم زیادی از سرلاک تغذیه شود و یا سرلاک مصرفی بیش از حد رقیق باشد. آنچه مسلم است، این است که اگر فردی که غذا دهی دستی انجام می‌دهد تجربه اندک و ناکافی داشته باشد، احتمال آسپیره کردن، افزایش پیدا می‌کند.
به طور کلی آسپیریشن می‌تواند در پرندگانی که در پایان زمان تغذیه دستی و شروع دانه‌خور شدن هستند، بیشتر رخ دهد.
علائم بالینی شامل افزایش تعداد تنفس، سختی در تنفس، عدم تمایل به دریافت غذا و افسردگی است. بسته به سن و اندازه‌ی جوجه، انجام CBC و رادیوگرافی ممکن است به تشخیص کمک کند. اگرچه که در چنین کیس‌هایی تشخیص اغلب بر مبنای تاریخچه و یافته‌های حاصل از معاینه فیزیکی امکان پذیر است.
درمان شامل اکسیژن تراپی، گرم نگه داشتن پرنده، مایع درمانی، استفاده از داروهای آنتی بیوتیک و ضد قارچ و همچنین استفاده از داروهای ضد التهاب است.
در موارد خاص و مشخص استفاده از نبولایزر هم می‌تواند مفید باشد. اگرچه که باید در استفاده از آن باید احتیاط زیادی کرد و همه‌ی بیماران کاندید نبولایز نیستند.
در چنین کیس‌هایی مراقبت و پرستاری خوب، انتخاب داروی مناسب و مانیتور کردن دقیق شرایط پرنده، نقش عمده ای در بهبودی و پاسخ به درمان خواهد داشت. اما به صورت کلی پیش‌آگهی ممکن است گاهی چندان رضایتبخش نباشد. به ویژه اگر بیمار دیر نزد دامپزشک آورده شده باشد.
عفونت های باکتریایی در جوجه پرندگان خانگی:
فلور طبیعی دستگاه گوارش جوجه‌ها عمدتا از باکتری‌های گرم مثبت تشکیل شده است. در نتیجه در صورتی که در ارزیابی میکروسکوپیک نمونه مدفوع مقادیر زیادی باکتری گرم منفی و یا مخمرهای در حال جوانه زدن دیده شود، می‌تواند نشانه دهنده عفونت گوارشی باشد.
عفونت‌های باکتریایی می‌تواند از منابع متعددی ایجاد شود، برای مثال غیر بهداشتی بودن محیط نگهداری، نگهداری نامناسب و تازه تهیه نکردن سرلاک و همچنین استفاده از ظروف و ابزار تغذیه دستی آلوده و کثیف می‌تواند منجر به ایجاد عفونت‌های باکتریایی در جوجه‌ی پرندگان شود.
علائم بالینی می‌تواند شامل توقف حرکات چینه‌دان، عدم تمایل به غذا، برگرداندن غذا و همچنین از دست رفتن آب بدن و افسردگی باشد.
تشخیص بر اساس علائم بالینی و نتایج رنگ آمیزی گرم مدفوع و یا چینه‌دان،CBC (لکوسیتوز، مونوسیتوز)، کشت و آزمایش حساسیت است.
درمان با آنتی بیوتیک‌ها بر اساس نتایج کشت و حساسیت در صورت وجود و همچنین درمان‌های حمایتی است. در چنین مواردی برای کنترل باکتری‌های گرم منفی می‌توان از آنتی بیوتیک‌های دسته فلوروکینولون‌‌ها مانند انروفلوکساسین بهره برد.
باید توجه داشت که جوجه‌هایی که با آنتی بیوتیک‌ها به ویژه دسته تتراسایکلین‌ها درمان شوند، اغلب دچار عفونت‌های ثانویه مخمری دستگاه گوارش می‌شوند. بنابراین، درمان پیشگیرانه با داروهای ضد قارچی مانند نیستاتین (هر ۱۲ ساعت تا ۱۴ روز، طبق دوز) یا فلوکونازول (طبق دوز بر اساس وزن دقیق بدن)، ممکن است ضروری باشد.
توجه داشته باشید که تجویز فلوکونازول در باجریگار (با نام غلط مصطلح: “مرغ عشق” معمولی) حتی در دوزهای درمانی می‌تواند عوارض شدید و مرگ را به همراه داشته باشد و در نتیجه بهتر است تجویز نشود و یا از داروهای دیگری استفاده شود.
تروما مری و حلق[2] در جوجه پرندگان خانگی
تروما و آسیب به مری و حلق می‌تواند در نتیجه روش‌های نادرست تغذیه دستی اتفاق بیفتد برای مثال نوک سرنگ و یا لوله‌های تغذیه سفت و غیرمنعطف که لبه های تیز سر آن گرفته نشده می‌تواند منجر به آسیب شود. این می‌تواند منجر به ترومای بافت مری، سلولیت[3] و ورود غذا به فضای زیر پوستی شود.
بهتر است ابزار غذا دهی یک شلنگ سرم قیچی شده یا لوله‌ی سوزن پروانه‌ای که سوزن آن جدا شده باشد. طول لوله به اندازه ی لبه نوک تا چینه دان پرنده اندازه و برش زده می‌شود. سر شلنگ لازم است حدود یک ثانیه با شعله یا از طریق تماس نوک لاستیکی آن با یک لامپ حرارتی داغ، سوزانده شود تا لبه تیز و برنده نداشته باشد. در تغذیه دستی جوجه ها هرگز نباید از لوله کوتاه یا ابزاری مانند کرمک دوچرخه استفاده کرد. کرمک دوچرخه به راحتی بعد از چند نوبت استفاده شل و لق می شود و رها شدن و افتادن آن در چینه دان می‌تواند مشکلات بسیاری را برای پرنده و دامپزشک به همراه داشته باشد.
پرندگانی که دچار تروما و آسیب مری شده‌اند با علائمی مانند افسردگی، بی اشتهایی، کم آبی بدن، بدن سرد (اگر پر داشته باشند، پرها را برای گرم نگه داشتن هرچه بیشتر خود، به صورت پف کرده در می‌آورند) و کاهش تمایل به دریافت غذا مراجعه می‌کنند. ممکن است در ناحیه گردن تورم نیز لمس شود.
تشخیص بر اساس تاریخچه تغذیه دستی و معاینه‌ی دهان و یا استفاده از آندوسکوپ (ازوفاگوسکوپی) برای معاینه و شناسایی محل آسیب و سوراخ در مری است.
در درمان باز کردن پاکت‌ها به روش جراحی، شستشوی زخم‌ها و ایجاد شرایط مساعد برای درناژ همراه با داروهای آنتی بیوتیک، داروهای ضددرد و ضدالتهاب (تا حد امکان اصلا از داروهای کوتیکواستروئیدی استفاده نمی‌شود) و همچنین درمان‌های حمایتی برای مدیریت زخم و پایدار نگه داشتن شرایط بیمار بسیار مهم است.
در چنین کیس‌هایی ممکن است نیاز به ازوفاگوستومی تحت بیهوشی و قرار دادن لوله مری وجود داشته باشد. تا مری فرصت التیام کافی را پیدا کند و بیمار نیز از غذا محروم نشود و بازمانده از رشد نشده یا از بین نرود.
اگر علت سوراخ شدن مری فرمول غذایی داغ (مثلا بر اثر گرم کردن با مایکرو ویو) بوده باشد، سوختگی و آسیب مری ممکن است به حدی جدی باشد که پیش آگهی را به شدت تنزل دهد. اما به طور کلی پیش آگهی به شدت و میزان آسیب، مقدار غذای جمع شده در بافت‌ها و همچنین سرعت عمل در شناسایی، تشخیص و درمان ضایعه بستگی دارد. در پرندگانی که به شدت آسیب دیده‌اند، پیش آگهی ضعیف است.
در شماره آینده به بررسی سایر بیماری ها و مشکلات رایجی که کلینیسین ها در ارتباط با جوجه ی پرندگان در کلینیک با آن مواجه هستند، می پردازیم.
[1] Aspiration Pneumonia
[2] Esophageal and Pharyngeal Trauma
[3] Cellulitis
